Η κατάθλιψη στην εφηβεία δεν είναι σπάνια, συχνά όμως περνά απαρατήρητη. Η μεγάλη πλειονότητα των μαθητών (γύρω στο 70%) νιώθουν σπάνια ή μόνο λίγες φορές λυπημένοι ή μελαγχολικοί. Τα αγόρια γενικά δηλώνουν περισσότερο ικανοποιημένα από τη ζωή τους απ’ότι τα κορίτσια. Το καταθλιπτικό συναίσθημα μπορεί να φτάσει έως και το 20%, ενώ η διάγνωση με όλα τα κριτήρια κατά DSM IV, υπολογίζεται στο 4-5%. Η κατάθλιψη εκδηλώνεται με συμπτώματα «χρόνιας» κόπωσης, ψυχοσωματικά ενοχλήματα, τάση για απομόνωση, αδικαιολόγητη επιθετικότητα, επίμονη αϋπνία, μείωση στη σχολική επίδοση και διαταραχή στην όρεξη. Επιπλέον, η κατάθλιψη μπορεί να εκφραστεί με αυτοκτονικό ιδεασμό. Όταν δεν υπάρχουν οι κατάλληλες υποστηρικτικές σχέσεις, ο έφηβος μπορεί να οδηγηθεί σε αυτοκτονία.

   Σύμφωνα με επιδημιολογικά στοιχεία, οι απόπειρες αυτοκτονίας και οι θάνατοι από αυτές παρουσιάζονται με υψηλή συχνότητα κατά την εφηβική ηλικία στην Ευρώπη. Πρέπει πάντως να τονιστεί, ότι οι στατιστικές δεν αποκαλύπτουν το μέγεθος του προβλήματος, γιατί θρησκευτικές και κοινωνικές προκαταλήψεις αναγκάζουν πολλούς γονείς να κρατούν μυστική ακόμη και από το γιατρό, την απόπειρα αυτοκτονίας του παιδιού τους.

   Η σοβαρότητα του προβλήματος της αυτοκτονικής συμπεριφοράς στην εφηβεία αποδεικνύεται επιδημιολογικά καθώς η αυτοκτονία αποτελεί την τρίτη κατά σειρά αιτία θανάτου στους εφήβους ενώ τα ποσοστά της έχουν αυξηθεί κατά 300% τα τελευταία 40 χρόνια. Οι θάνατοι από αυτοκτονία είναι 6 φορές συχνότεροι στα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια, μολονότι στα τελευταία υπερτερούν οι απόπειρες. Η απόπειρα αυτοκτονίας είναι 50-100 φορές συχνότερη σε σχέση με την αυτοκτονία. Στην Ελλάδα, το 12,5% των μαθητών (6,6% των αγοριών και 17,6% των κοριτσιών) αναφέρουν απόπειρα αυτοκτονίας, ενώ οι αντίστοιχοι θάνατοι ανέρχονται στο 3.8/100000 στα αγόρια και το 0.8/100000 στα κορίτσια (ΠΟΥ). Τα στοιχεία της Ελλάδας την καθιστούν στη χαμηλότερη θέση στην Ευρώπη όσον αφορά τους θανάτους από αυτοκτονία, ωστόσο, όπως προαναφέρθηκε, τα παραπάνω στοιχεία ενδέχεται να είναι υψηλότερα καθώς πολλές απόπειρες και αυτοκτονίες καταγράφονται ως ατυχήματα (συνήθως τροχαία).

   Το Ελληνικό Κέντρο Δηλητηριάσεων το 2006 σε μια περίοδο 6 μηνών, έλαβε 513 κλήσεις για απόπειρες αυτοκτονίας σε παιδιά και εφήβους 10-18 ετών. Κατά την τετραετία 1977-1980 είχαν ληφθεί 700 κλήσεις. Τα ποσοστά αποπειρών αυτοκτονίας έχουν αυξηθεί κατά 300% τα τελευταία 40 χρόνια. Συνήθη μέσα αυτοκτονίας αποτελούν τα όπλα, ο πνιγμός – απαγχονισμός, η δηλητηρίαση και διάφορα άλλα, όπως τροχαία ατυχήματα, εγκαύματα κλπ. Οι περισσότερες απόπειρες έχουν γίνει με υπερβολική δόση φαρμάκων (κυρίως δισκίων) που δεν χρειάζονται συνταγογράφηση, ενώ σε 18.9% των περιπτώσεων χρησιμοποιήθηκαν ηρεμιστικά.

Αυτοκτονική συμπεριφορά στο διαδίκτυο

Η κυβερνοαυτοκτονία έχει τραβήξει την προσοχή της επιστημονικής κοινότητας καθώς αυξάνονται συνεχώς τα καταγεγραμμένα περιστατικά αυτοκτονιών μέσω του διαδικτύου. Έχει προταθεί ότι η χρήση του διαδικτύου και συγκεκριμένα ότι οι ιστοχώροι σχετικά με την αυτοκτονία (π.χ. suicide websites) μπορεί να προωθούν την αυτοκτονία και έτσι να συντελούν στην αύξηση των ποσοστών της κυβερνοαυτοκτονίας.

Όσον αφορά τη σχέση της εφηβικής αυτοκτονίας με τα ηλεκτρονικά μέσα, έχει βρεθεί σε πρόσφατη έρευνα ότι έφηβοι με αυτοκτονικές τάσεις τείνουν να αναζητούν και να αποκτούν πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με την αυτοκτονία και του αυτοτραυματισμού μέσω διαδικτύου. Στην ίδια έρευνα διαπιστώθηκε επίσης ότι ο αυτοκτονικός ιδεασμός στην εφηβική ηλικία συνδέεται σημαντικά με εμπειρίες άγχους ή συναισθηματικού πόνου σχετιζόμενα με το διαδίκτυο (συμπεριλαμβανομένου του εκφοβισμού μέσω διαδικτύου – cyberbullying) και με την έλλειψη εμπιστοσύνης από την πλευρά των εφήβων στους ανθρώπους γύρω τους. Φαίνεται ότι οι έφηβοι που είναι καχύποπτοι με τους γύρω τους είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουν την ανωνυμία που προσφέρει το διαδίκτυο όταν νιώθουν την ανάγκη να μιλήσουν σε άλλους για τα συναισθήματά τους, συμπεριλαμβανομένου του αυτοκτονικού ιδεασμού.

Αυτοτραυματισμός – “cutting”

   Το «cutting» είναι ο εκούσιος αυτοτραυματισμός μερών του σώματος με αιχμηρά αντικείμενα. Συνήθως επιλέγεται η εσωτερική πλευρά των καρπών ή άλλα μέρη του σώματος, τα οποία δεν είναι εύκολα σε κοινή θέα. Το «cutting» για τον έφηβο αποσκοπεί στην αποφόρτιση αρνητικών συναισθημάτων από καταστάσεις τις οποίες βιώνουν, όπως πίεση, άγχος, απόρριψη ή στην αποφόρτιση μιας εμμονής ή τον αντιπερισπασμό του συναισθηματικού πόνου προκαλώντας σωματικό πόνο. Μοιάζει δηλαδή, ευκολότερο για τα άτομα αυτά να ανακουφίσουν τον εσωτερικό πόνο προκαλώντας έναν εντονότερο εξωτερικό-σωματικό πόνο.

   Πρόσφατη έρευνα στη Βρετανία σε 6000 μαθητές (15-16 ετών) επισημαίνει ότι περισσότεροι από 1 στους 10 εφήβους παρουσιάζουν συμπεριφορές αυτοτραυματισμού με πρόθεση. 10.3% των εφήβων έχουν επιχειρήσει να αυτοτραυματιστούν και στους εφήβους αυτούς το «cutting» υπερισχύει σε ποσοστό 64%. Τα κορίτσια φαίνεται στις έρευνες ότι έχουν 4 φορές περισσότερες πιθανότητες για «cutting» σε σύγκριση με τα αγόρια.

   Οι συμπεριφορές αυτές αξίζουν την ιδιαίτερη προσοχή μας, καθώς δεν είναι απλά μια προσπάθεια των εφήβων να τραβήξουν την προσοχή ή να τρομάξουν κάποιον. Συχνά, συνυπάρχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, αγχώδης διαταραχή ή κατάθλιψη. Υπάρχουν μελέτες που συσχετίζουν το “cutting” με αυτοκτονικότητα και απόπειρες.

   Η ψυχοθεραπεία βοηθάει στην περίπτωση του «cutting» τον έφηβο να επεξεργαστεί και να αποδεχθεί τα συναισθήματά του θετικά και αρνητικά, ώστε να είναι σε θέση να τα διαχειριστεί καλύτερα. Ο έφηβος αισθάνεται ότι δεν είναι μόνος, κάποιος μπορεί να τον καταλάβει και να τον/την υποστηρίξει.   Η έκφραση των συναισθημάτων την κρίσιμη στιγμή με τη ζωγραφική, το γράψιμο κειμένων, ποιημάτων ή ημερολογίου, η έντονη άσκηση/ τρέξιμο, ο χορός, η φροντίδα ενός κατοικίδιου βοηθούν πολύ στην αποφόρτιση τους. Επίσης, άλλες τεχνικές είναι το τρίψιμο μιας γόμας στο σημείο του σώματος που επιχειρείται να τραυματιστεί ή ο στιγματισμός του με ένα κόκκινο στυλό.

 Μας άρεσε το video που έκαναν οι μαθήτριες του πρώτου Γυμνασίου Ανατολής

Αναπτυξιακό υπόβαθρο – παράγοντες που διαμορφώνουν την εφηβική συμπεριφορά

    Από αρχαιοτάτων ετών, η εφηβεία υπήρξε μια ηλικία πειραματισμού και σχετικής έλλειψης αντικειμενικού φίλτρου και κριτικής ικανότητας. Αναπτυξιακάο έφηβος είναι προσκολλημένος στον παρόντα χρόνο και δεν έχει ακόμη κατακτήσει την υποθετική – αφηρημένη σκέψη. Σαν αποτέλεσμα, οι έφηβοι δεν αντιλαμβάνονται εύκολα τις συνέπειες των πράξεών τους στο μέλλον και ενδέχεται να θεωρήσουν πως τραυματικές εμπειρίες που αφορούν το παρόν θα διαρκέσουν για πάντα. Επιπλέον, εξιδανικεύουν πρόσωπα (σύντροφο, φίλους κ.λπ.), ενώ αμφισβητούν έντονα κάθε μορφής εξουσία και πάνω απ’όλα την γονεϊκή. Στην ηλικία αυτή, οι γονείς “πέφτουν από το βάθρο” τους, αφού έως τώρα θεωρούνταν άμεμπτοι και κύριοι πρωταγωνιστές στη ζωή του παιδιού που μπαίνει πλέον στην εφηβεία. Κατά τη διαδρομή της εφηβείας, έρχεται η συνειδητοποίηση ότι οι γονείς έχουν τρωτά σημεία και είναι άνθρωποι σαν όλους τους άλλους. Το γεγονός αυτό, μαζί με την πραγματικότητα ότι τα πράγματα και οι ρόλοι αλλάζουν, και ο έφηβος καλείται να αναλάβει σταδιακά τις ευθύνες των αποφάσεων, της υγείας και της ζωής του δημιουργούν ένα υποσυνείδητο πένθος το οποίο πολλοί έφηβοι το εξωτερικεύουν με διάφορους τρόπους (καταθλιπτικό συναίσθημα, άγχος, επιθετικότητα κ.λπ.). Παράλληλα, πολύ μεγάλη δύναμη και επιρροή αποκτούν στη ζωή του εφήβου οι συνομήλικοι ασκώντας τη δική τους πίεση (peer pressure). Βασικό κίνητρο για τη συμπεριφορά των εφήβων είναι η αποδοχή από τους φίλους και η δημοτικότητα στις ομάδες που σχηματίζονται. 

Η 12χρονη Candace Downing ήταν μία βραβευμένη μαθήτρια, μία αθλήτρια και είχε μια έντονη προσωπικότητα, στοιχεία που την έκαναν να έχει πολλούς φίλους. Ήταν πάντα πάνω από όλα τα στάνταρ και αυτό την είχε κάνει να έχει άγχος για το σχολείο.

Παρά το όνομα, τα αντικαταθλιπτικά χάπια, οι γιατροί τα χορηγούν, επίσης, για να κατευνάσουν το υψηλό άγχος.

Η μητέρα της Candace συμφώνησε να δώσει, με συμβουλή γιατρού, στην κόρη της αντικαταθλιπτικά χάπια, αλλά δεν ήξερε ότι θα μπορούσαν να υπάρχουν σοβαρές παρενέργειες.

«Γειά σας είμαι η Candace Downing…» λέει χαμογελαστά σε ένα βίντεο η Candace.

Αυτή ήταν μία από τις τελευταίες εμφανίσεις της.

Μόλις λίγους μήνες μετά από αυτή την σκηνή που γράφτηκε στο βίντεο, η Candace αυτοκτόνησε. Ήταν μόλις 12 ετών.

Η Mathy Downing λέει: «Δεν πρόλαβε να γίνει έφηβη … είχε τόσα πολλά σχέδια και είχε τόσα πολλά όνειρα … και της τα πήραν όλα. Και αυτό δεν έπρεπε να συμβεί… «Η μητέρα της Candace κατηγορεί για την αυτοκτονία της κόρης της το αντικαταθλιπτικό χάπι ‘Zoloft’. Ένας ψυχίατρος έγγραψε το Zoloft, όχι γιατί η Candace είχε κατάθλιψη, αλλά για να θεραπευτεί από το άγχος της για τις εξετάσεις στο σχολείο.

«Η κόρη μου» λέει, «δεν είχε κατάθλιψη».. «Έκανε αθλητισμό, είχε δεκάδες φίλους και ήταν το πιο κοινωνικό παιδί που υπήρχε».

Και η Mathy Downing ρωτάει: «Μπορείτε να μου πείτε πού λέει (επάνω στο φάρμακο), ότι υπάρχει μια πιθανότητα, εάν χορηγηθεί σε παιδί, ότι ενδέχεται να βλάψει τον εαυτό του, ή να πεθάνει κατά την θεραπεία»…

20 εκατομμύρια παιδιά παίρνουν ψυχοφάρμακα, που τους προκαλούν καρδιακές προσβολές, εμφράγματα, μανία, βιαιότητα, ψύχωση, αιφνίδιο θάνατο και αυτοκτονία.

Οι οικογένειες που ποτέ τους δεν προειδοποιήθηκαν για την επικινδυνότητα τέτοιων φαρμάκων, υποφέρουν από την απώλεια του παιδιού τους και αγωνίζονται για να μην χαθούν και άλλα παιδιά 

Σπυριδωνίδου Δέσποινα

Σιδηρόγλου Ελένη

Σεραφείμ Νικολέτα

Σουλτάρη Ναταλία