της Ελένης Κακούρη (Β1, Λύκειο)

Η υπόθεση του κλασικού αυτού μυθιστορήματος διαδραματίζεται γύρω στα μέσα του 19^ου αιώνα κυρίως στην Αγία Πετρούπολη, με αναδρομικές αναφορές και σε άλλους τόπους, όπως  η Ελβετία. Τα κύρια πρόσωπα του έργου είναι ο πρίγκιπας Λεβ Νικολάγεβιτς Μίσκιν, η Ναστάσια Φιλίπποβνα, ο Παρφιόν Ραγκόζιν και η Αγλαΐα Επάντσινα.

O πρίγκιπας Μίσκιν, μετά από μακροχρόνια διαμονή στην Ελβετία, για λόγους υγείας, επιστρέφει στην πατρίδα του  Ρωσία. Εκεί συναντά τον Ραγκόζιν, έναν άνθρωπο ακαλλιέργητο και παθιασμένο με τη μοιραία γυναίκα Ναστάσια Φιλίπποβνα, την οποία θα αγαπήσει και ο πρίγκιπας με έναν διαφορετικό τρόπο. Μια στενή συναισθηματική σχέση αναπτύσσεται παράλληλα ανάμεσα στον πρίγκιπα και την Αγλαΐα Επάντσινα, η οποία μάταια θα προσπαθήσει να τον αποσπάσει από τη μοιραία προσήλωσή του στη Ναστάζια. Μετά από πολλές περιπέτειες και ψυχολογικές δοκιμασίες, η σύγκρουση του Μίσκιν και του Ραγκόζιν για τη Ναστάσια θα στείλει τον πρώτο πίσω στην Ελβετία, σε ταραγμένη πνευματική κατάσταση και τον δεύτερο στα κάτεργα της Σιβηρίας.

Στο σημαντικό αυτό μυθιστόρημα ο μεγάλος ρώσος συγγραφέας Φ. Ντοστογέφσκι παρουσιάζει μέσα από το πρόσωπο του πρίγκιπα Μίσκιν, τον δικό του, λογοτεχνικό, Χριστό. Ακόμα, βρίσκει ευκαιρία να σατιρίσει τη Ρωσία εκείνης εποχής και να δείξει την αντίθεσή του προς το τσαρικό καθεστώς. Όλα αυτά επιτυγχάνονται μέσα από τον χαρακτήρα του πρίγκιπα. Ο πρίγκιπας, λόγω της αγάπης του για τους ανθρώπους, αλλά και της ελπίδας που έχει να τους σώσει, προσπαθεί να αλλάξει τις ζωές τους. Εκείνοι όμως τυφλωμένοι από τα πλούτη και εγκλωβισμένοι στις συντηρητικές ιδέες της εποχής, τον απορρίπτουν, τον αποκαλούν ηλίθιο γι’ αυτό και οδηγούνται στην καταστροφή. Ταυτόχρονα και ο ίδιος ο πρίγκιπας οδηγείται στην καταστροφή, όχι λόγω έλλειψης εξυπνάδας, αλλά επειδή είναι τόσο ευάλωτος συναισθηματικά ώστε να συντρίβεται κάτω από το βάρος της αφόρητης πραγματικότητας.

Κεντρικός ήρωας του βιβλίου είναι ο ξεπεσμένος πρίγκιπας Μίσκιν, ο οποίος είναι απόγονος παλιάς αριστοκρατικής οικογένειας και μακρινός συγγενής της μητέρας της Αγλαΐας. Είναι ένας επιληπτικός νέος, με ανοιχτόχρωμα μαλλιά και μπλε μάτια που γυρνάει στην πατρίδα του, μετά από τετράχρονη παραμονή σε κλινική στην Ελβετία. Από την αρχή, ο Μίσκιν φαίνεται ως ξένος στη ρώσικη κοινωνία: ντύνεται σαν ξένος και συμπεριφέρεται σαν να μη γνωρίζει τα κοινωνικά πρότυπα της ρωσικής αριστοκρατίας. Πράγματι, ο Μίσκιν είναι πολύ διαφορετικός από τους άλλους αριστοκράτες. Δεν ακολουθεί τις κοινωνικές τους συνήθειες και δεν υπολογίζει τις συνέπειες, που συνήθως οδηγούν στη γελοιοποίησή του. Όλα αυτά για τον Μίσκιν δεν έχουν μεγάλη σημασία,  μάλιστα, πολλές φορές όταν τον κοροϊδεύουν, γελάει και εκείνος με τον εαυτό του. Ο πρίγκιπας είναι ανοιχτό και ειλικρινές άτομο. Μιλάει με αυθόρμητο τρόπο στις νέες του γνωριμίες για το παρελθόν του, συμπεριλαμβανομένων και των χρόνων που πέρασε σε κλινική στην Ελβετία. Δεν πιστεύει στις επιφανειακές κοινωνικές συναναστροφές και μπαίνει κατευθείαν στο θέμα που τον βασανίζει. Πολλοί εκμεταλλεύονται την αφέλεια του, συχνά κάποιοι αριστοκράτες τον κοροϊδεύουν και τον εξαπατούν, καθώς βλέπει τον κόσμο με τα δικά του μάτια και πιστεύει εύκολα σε ανύπαρκτα ανθρώπινα αισθήματα. Γι’ αυτόν ο κόσμος των ενηλίκων είναι πολύ επιπόλαιος και συμβατικός, αλλά δεν αντιδρά καθόλου απέναντί του. Όταν ο Γκάνια Ιβόλγκιν τον χαστουκίζει, για παράδειγμα, ο πρίγκιπας  Μίσκιν δεν αντιδρά, απλώς του λέει ότι θα έπρεπε να ντρέπεται και φεύγει από το δωμάτιο. Η απίστευτη αφέλειά του είναι αυτή που τον κάνει »ηλίθιο». Ο  χαρακτήρας του Μίσκιν ενσαρκώνει την απόλυτη ταπεινότητα, όπως αυτή προβάλλεται μέσα από τα χριστιανικά πρότυπα. Ο Μίσκιν προσπαθεί να βοηθήσει όποιον συναντά και βάζει τις ανάγκες των άλλων πάνω από τις δικές του. Στο τέλος, αντί να παντρευτεί την  έντιμη και αφοσιωμένη Αγλαΐα, είναι έτοιμος να παντρευτεί τη Ναστάσια επειδή νιώθει ευθύνη να τη »σώσει». Η συμπόνια του για τους άλλους δεν έχει όρια. Είναι πολύ καλός μέσα σε έναν κόσμο διεφθαρμένο από το χρήμα, τον πόθο και την ματαιοδοξία, με  αποτέλεσμα να οδηγηθεί στην αυτοκαταστροφή του.

Στο μυθιστόρημα αυτό αξίζει να προσέξουμε τη συγγραφική δεινότητα του Φ. Ντοστογιέφσκι στην ψυχογραφία των λογοτεχνικών χαρακτήρων μέσα σε μια κοινωνία  η οποία χαρακτηρίζεται από την έλλειψη ηθικών αξιών. Όλα γίνονται για το χρήμα. Ο Γκάνια Ιβόλγκιν, για παράδειγμα, θα παντρευόταν τη Ναστάσια, μόνο και μόνο για τα χρήματα, ακόμα και αν τη μισούσε σφοδρά. Ο συγγραφέας πραγματεύεται αξίες και ιδέες όπως η αγάπη, η συμπόνια, η συγχώρεση,  η αθωότητα, το πάθος και η δύναμη. Στον Ηλίθιο διακρίνεται η χριστιανική αγάπη και η ρομαντική προσήλωση σε συνδυασμό με τον έρωτα και τα καταστροφικά ανθρώπινα πάθη. Στο τέλος όμως, η προσπάθεια του Μίσκιν να συνδυάσει στο πρόσωπό του όλα αυτά τα αισθήματα  αποτυγχάνει παταγωδώς. Ο Μίσκιν  συγχωρεί και βοηθά όποιον που του έχει φερθεί άσχημα. Η συμπόνια του ξεπερνάει οποιοδήποτε αίσθημα αυτοσεβασμού και αξιοπρέπειας, γι’ αυτό και είναι και ο μόνος που βλέπει τη Ναστάσια ως ένα βασανισμένο πλάσμα και μια χαμένη ζωή. Η αθωότητα που διαθέτει ο Μίσκιν αυξομειώνεται στο βιβλίο. Από τη μία μεριά ο πρίγκιπας αποκαλύπτει μυστικά χωρίς να το καταλαβαίνει, και από την άλλη διαισθάνεται την ψυχοσύνθεση ενός χαρακτήρα, βλέποντάς τον μία και μόνη φορά. Αν και πολλοί άλλοι χαρακτήρες θαυμάζουν τον πρίγκιπα για την αθωότητά του, κανένας δεν θα ήθελε να είναι σαν και αυτόν. Το πάθος κυριαρχεί στον Ηλίθιο. Όλοι οι χαρακτήρες υποφέρουν με κάποιον τρόπο φυσικό ή συναισθηματικό. Οι περισσότεροι προσπαθούν να διασωθούν, αλλά τις περισσότερες φορές δεν τα καταφέρνουν.

Επέλεξα αυτό το βιβλίο, γιατί αποτελεί μια από τις πιο αντιπροσωπευτικές εκφράσεις μιας περασμένης εποχής στην παγκόσμια λογοτεχνία. Παράλληλα, με ενδιέφερε ο λογοτεχνικός του ήρωας, καθώς ο  Ντοστογέφσκι δημιουργώντας τον πρίγκιπα Μίσκιν προσπαθεί να προβάλλει μέσα από ένα κοινό θνητό, τη φιγούρα του ίδιου του Χριστού. Στην πραγματικότητα, ο συγγραφέας υπονοεί ότι ένας καλός άνθρωπος σε έναν κόσμο όπου ο Θεός υπάρχει απλά για να υπάρχει, δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένας ηλίθιος. Μου άρεσε ο τρόπος μέσα από τον οποίο  ο Ντοστογιέφσκι προσπαθεί να »παρουσιάσει» τον σύγχρονο Χριστό. Θα πρότεινα αυτό το μυθιστόρημα όχι μόνο στους φίλους της ρωσικής λογοτεχνίας, αλλά και σε όποιον θα ήθελε να διαβάσει ένα καλό λογοτεχνικό βιβλίο που παρουσιάζει μια εποχή πολύ διαφορετική από τη δική μας.