Το Αλφαβητάρι των Άστρων

ΑΠΟ: ΤΡΙΠΟΛΙΤΣΙΩΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ - Ιαν• 16•15

Το περιεχόμενο και οι διδακτικοί στόχοι της τελευταίας ενότητας «Ταξίδι στο μαγικό κόσμο του διαστήματος» από το εγχειρίδιο της Νεοελληνικής Γλώσσας της Β Γυμνασίου, μας παρακίνησαν να σχεδιάσουμε την ουρανογραφική αυτή εξερεύνηση, σύμφωνα με τον τρόπο του Γιώργου Σεφέρη. Ερευνώντας την υπάρχουσα σύνδεση της ποίησης με την αστρονομία που μας υπέδειξε η φιλόλογος μας, αποδελτιώσαμε τα σχετικά ποιήματα, ανοίξαμε λεξικά, πλοηγηθήκαμε στο διαδίκτυο και δημιουργήσαμε ομαδοσυνεργατικά το «Αλφαβητάρι των άστρων» μας.

3

Ι. Δημήτρης Παϊζης-Ραντοϊκοβιτς (Αρχηγός)

Αναστασία Λαλιώτη, Δάφνη Ψαράκη, Γεωργία Κωνσταντίου-Αντώνης Δρόσος, Β” Γυμνασίου

ΙΙ. Χλόη Τηλιακού, Β Λυκείου (Αστρονομικά όργανα)

 

Αλδεβαράν (Aldeberan)

τ’ άστρα του Κύκνου κι εκείνο τ’ άστρο ο Αλδεβαράν

(«Επιφάνια, 1937» στ. 5, Τετράδιο Γυμνασμάτων, Ποιήματα, σ. 140)

Μυθολογία:

Είναι ένα από τα τέσσερα βασιλικά αστέρια των αρχαίων Περσών. Πρόκειται για το α του Ταύρου, που στα ελληνικά ονομάζεται Λαμπαδίας. Χρησιμοποιείται ωστόσο περισσότερο η αραβική ονομασία Αλντεμπαράν, που σημαίνει «αυτός που ακολουθεί», επειδή, φαινομενικά, βρίσκεται κοντά στις Πλειάδες. Ο Α. αναφέρεται από τον Πτολεμαίο, αλλά δεν έχει σπουδαία αρχαιοελληνική μυθολογική ιστορία.

Αστρονομία:

Ο Αλντεμπαράν είναι ένας πορτοκαλί γίγαντας, με διάμετρο 38 με 45 φορές αυτή του Ήλιου και 150 φορές τη λαμπρότητά του. Είναι το 14ο αστέρι του ουρανού σε λαμπρότητα. Η θερμοκρασία στην επιφάνειά του είναι περίπου 3.500 βαθμοί Κελσίου.

 *[Αντάρης] (Kalb al Akrab, αραβικά)

Η καρδιά του Σκορπιού βασίλεψε

(Κίχλη, Γ στ. 70 (1947), Ποιήματα, σ. 228)

Το φεγγάρι […]

τώρα πάει να ’βρει

την καρδιά του Σκορπιού, κι όλα τ’ αλλάζει.

(«Ελένη» στ. 19, Ημερολόγιο καταστρώματος Γ (1955), Ποιήματα, σ. 240)

* Ο Σεφέρης δεν αναφέρει το όνομα του αστερισμού αλλά την προσωνυμία του «η καρδιά του Σκορπιού».

Μυθολογία:

Το όνομα προέρχεται από τη Σύνταξιν («Αλμαγέστη») του Πτολεμαίου. Σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη, ετυμολογείται από τις λέξεις «αντί» και «Άρης», δηλαδή «αντικαταστάτης του Άρη» ή «αντίζηλος του Άρη». Αυτός ο συσχετισμός με τον Άρη έχει πραγματική αντιστοιχία  λόγω του παρόμοιου κόκκινου χρώματος αλλά και του φαινόμενου μεγέθους των δύο ουράνιων σωμάτων.

Στην αναγεννησιακή Ευρώπη υπήρχε και η γραφή Άνταρ (Antar), πιθανώς από την αραβική επίδραση ως «Αστέρα του Αντάρ», του μιγάδα πολεμιστή-ήρωα αμέσως. Σύμφωνα με τους αρχαίους Πέρσες είναι ένα από τα τέσσερα βασιλικά αστέρια.

Αστρονομία:

Ο Αντάρης (Antares), είναι ο φωτεινότερος αστέρας στον αστερισμό Σκορπιό, και ένας από τους φωτεινότερους (15ος ή 16ος) στο νότιο ημισφαίριο του ουρανού. Πρόκειται για έναν εξελιγμένο ερυθρό υπεργίγαντα, η πραγματική λαμπρότητα του οποίου είναι 10 χιλιάδες φορές μεγαλύτερη από εκείνη του Ήλιου μας στο ορατό φως. Επειδή όμως εκπέμπει πολύ μεγαλύτερο ποσοστό της ενέργειας στο υπέρυθρο, η ολική ισχύς του είναι 65.000 φορές μεγαλύτερη από εκείνη του Ήλιου.

Αφροδίτη (αποσπερίτης  / άστρο της αυγής / έσπερος)

κι από το φως του αποσπερίτη

(«Σχόλια», Στροφή (1931), Ποιήματα, σ. 19)

Άστρο της αυγής, όταν χαμήλωνες τα μάτια

οι ώρες μας ήταν πιο γλυκιές από το λάδι

πάνω στην πληγή, πιο πρόσχαρες από το κρύο νερό

στον ουρανίσκο, πιο γαλήνιες από τα φτερά του κύκνου

(«Νοτιάς, Ζ», Μυθιστόρημα (1935), Ποιήματα,  σ. 50)

Μυθολογία:

Καθώς η Α. ήταν η θεά του έρωτα και του κάλλους, έδωσε το όνομά της και στον πιο φωτεινό πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος. Ο Όμηρος τοποθετεί τη γέννηση της θεάς σε ένα ακρογιάλι της Πάφου στην Κύπρο, ενώ ο Ησίοδος θεωρεί ότι γεννήθηκε Κύθηρα, από τον αφρό που δημιούργησαν τα γεννητικά όργανα του Ουρανού! Ήταν σύζυγος του Ηφαίστου αλλά και ερωμένη του θεού Άρη με τον οποίο απέκτησε τρία παιδιά: τον Έρωτα, τον Φόβο και τον Δείμο. Όταν έσμιξε με τον Διόνυσο γέννησε τον Πρίαπο, αλλά και τον Ερμαφρόδιτο, μαζί με το θεό Ερμή. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν όμως οι δοξασίες σχετικά με τη θρηνητική της όψη, καθώς λέγεται ότι η θεά πήδηξε από τους βράχους της Λευκάδας εξαιτίας του θανάτου του Άδωνη. Η Αφροδίτη, με τη μορφή του εσπερινού άστρου, βούτηξε πίσω από τον βυθισμένο Ήλιο, για να τον συναντήσει το επόμενο πρωί με τη μορφή του Αυγερινού. Παραπλήσιες δοξασίες δικαιολογούν και την ονομασία της «άστρο του θρήνου», σύμφωνα με τη βαβυλωνιακή παράδοση. Ανάμεσα στις πιο δημοφιλείς ονομασίες είναι Αυγερινός (Εωσφόρος), Αποσπερίτης (Έσπερος), άστρο της αυγής

Αστρονομία:

Ο πλανήτης Α. είναι ορατός με γυμνό μάτι από τη Γη. Μπορεί κανείς να τη δει είτε νωρίς το πρωί, πριν την ανατολή του Ηλίου, ή λίγο μετά τη δύση του. Το επίπεδο της τροχιάς της Αφροδίτης γύρω από τον Ήλιο είναι σχεδόν ίδιο με αυτό της Γης. Η Αφροδίτη, με μέγεθος και μάζα παραπλήσια της Γης, είναι το λαμπρότερο σώμα στον ουρανό λόγω της εγγύτητάς της στη Γη αλλά και λόγω της πυκνής ατμόσφαιρας που ανακλά το ηλιακό φως. Η σύστασή της είναι παρόμοια, αλλά στην επιφάνειά της κυριαρχεί ένα πλήθος από ανενεργά ηφαίστεια. Η πίεση είναι 92 φορές μεγαλύτερη από την ατμοσφαιρική πίεση στη Γη, ενώ η θερμοκρασία ξεπερνά τους 400 βαθμούς λόγω ενός ακραίου φαινομένου θερμοκηπίου. Από τα πυκνά σύννεφα πέφτει μια αιώνια βροχή θειικού οξέος.

Άρκτος  Ursa Major (Uma) Ursa Major (Umi)

Αυτός επήρε

την ανηφόρα που τραβάει κατά την Άρκτο

(Κίχλη, Β  στ. 58-59 (1947), Ποιήματα, σ. 223)

Μυθολογία:

Σε πολλούς ινδοευρωπαϊκούς λαούς, οι αστερισμοί αυτοί αναφέρονται ως αρκούδες. Αξιοσημείωτο είναι πως ακόμα και οι Ινδιάνοι έβλεπαν τη Μεγάλη Άρκτο σαν αρκούδα. Άλλες ονομασίες για τη Μεγάλη Άρκτο είναι: άμαξα (αρχαία Ελλάδα), κατσαρόλα (Γαλλία), αλέτρι (Αγγλία). Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία, η Μεγάλη Άρκτος ήταν η Κασσιόπη, με την οποία ο Δίας απέκτησε ένα παιδί, τον Αρκάδα. Η Ήρα ζήλεψε και μεταμόρφωσε την Κασσιόπη σε αρκούδα. Ο Αρκάδας, μόλις την είδε, τη φοβήθηκε και της επιτέθηκε. Ο Δίας, για να αποτρέψει τη σύγκρουση, τους έκανε και τους δύο αστερισμούς. Η Κασσιόπη έγινε η Μεγάλη Άρκτος και ο Αρκάδας η Μικρή. Επειδή η Μεγάλη Άρκτος φαινόταν όλο το χρόνο, οι αρχαίοι υπέθεσαν ότι παραμόνευε τον Ωρίωνα, ο οποίος ήταν κυνηγός πριν γίνει αστερισμός.

Αστρονομία:

Η Μεγάλη και η Μικρή Άρκτος είναι δύο πολύ γνωστοί αστερισμοί του βορείου ημισφαιρίου. Η άκρη της «ουράς» της Μικρής Άρκτου είναι ο πολικός αστέρας. Οι Άρκτοι, επειδή δεν έδυαν ποτέ, βοηθούσαν πολύ τους ναυτικούς και τους Άραβες, που ήταν οδηγοί καραβανιών, στον προσανατολισμό τους, δείχνοντας το Βορρά. Οι δύο αστερισμοί εντοπίζονται σχετικά εύκολα: Το α και το β αστέρι της Μεγάλης Άρκτου (Αν την πάρουμε ως αρκούδα, το μπροστινό μέρος της) βρίσκονται στην ίδια ευθεία με τον πολικό αστέρα, στην άκρη της ουράς της Μικρής Άρκτου.2

Κύκνος Cygnus (Kyg)

 τ’ άστρα του Κύκνου

(«Επιφάνια, 1937», Τετράδιο Γυμνασμάτων, Ποιήματα, σ. 140)

(«Επί σκηνής, Στ», στ. 13, Τρία κρυφά ποιήματα (1966), Ποιήματα,  σ. 290)

Μυθολογία:

Σύμφωνα με τον μύθο, ο Δίας μεταμορφώθηκε σε κύκνο για να ζευγαρώσει με τη Λήδα. Από το ένα αυγό γεννήθηκε ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης, ενώ από το άλλο η Ωραία Ελένη που ήταν η αφορμή του Τρωικού πολέμου. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή ο κύκνος ήταν το πουλί της Αφροδίτης. Άλλοι, τέλος, πιστεύουν ότι ο Ορφέας, μετά το θάνατό του έγινε αυτός ο αστερισμός για να βρίσκεται κοντά στην αγαπημένη του Λύρα.

Αστρονομία:

Ο κύκνος είναι αστερισμός -ένας από τους 88 επίσημους- που φαίνεται τους καλοκαιρινούς μήνες στο βόρειο ημισφαίριο. Τα φωτεινότερα αστέρια του Κύκνου, διαμορφώνουν έναν σταυρό, συνεπώς ο αστερισμός είναι επίσης γνωστός ως Βόρειος Σταυρός. Το πιο λαμπρό αστέρι τού είναι ο Deneb, που σημαίνει «η ουρά» και είναι το 18ο λαμπρότερο στον ουρανό.

  Ο αστερισμός του Κύκνου λεγόταν από τους αρχαίους Έλληνες «Όρνις» και αργότερα ονομάστηκε από τους Άραβες «Ούρνις». Όταν έγινε η μετάφραση της «Συντάξεως» στα λατινικά, δεν ήταν κατανοητή αυτή η λέξη και πίστεψαν ότι η ονομασία προέρχεται από το αρωματικό λουλούδι «Ερύσιμον». Επειδή στα λατινικά λεγόταν Ireus, ο αστερισμός ονομάστηκε «Eirisim». Σε χειρόγραφο του Μεσαίωνα  ο αστερισμός επονομαζόταν «ab ireus», λόγω του «Almagest» -πρώτου άστρου του αστερισμού.

*Σκορπιός (Η καρδιά του Σ. ) Scorpius (Sco)

(«Επί σκηνής, Στ», στ. 13, Τρία κρυφά ποιήματα (1966), Ποιήματα, σ. 290)

5

Τοξότης Sagittarius (Sgr)

σκέπασε τ’ άστρα του Τοξότη

(«Ελένη» στ. 18, Ημερολόγιο καταστρώματος Γ (1955), Ποιήματα, σ. 240)

(«Επί σκηνής, Στ», στ. 13, Τρία κρυφά ποιήματα (1966), Ποιήματα, σ. 290)

Μυθολογία:

Ο Τοξότης, σύμφωνα με τη μυθολογία ήταν ο Κένταυρος Χείρωνας, ο οποίος σχημάτισε αστερισμό για να οδηγήσει τους Αργοναύτες. Ένας άλλος μύθος υποστηρίζει ότι μετά από τον θάνατο του Κενταύρου Χείρωνα από το δηλητηριώδες βέλος του Ηρακλή, ο Δίας του χάρισε αθανασία μετατρέποντάς τον σε αστερισμό.

 Αστρονομία:

Ο Τοξότης είναι κι αυτός ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που υπάρχουν και βρίσκεται στο νότιο ημισφαίριο. Το σχήμα του μοιάζει με μία μεγάλη τσαγιέρα. Τέλος, αποτελεί το ένατο ζώδιο του Ζωδιακού Κύκλου.O Άρατος ονόμασε τον Τοξότη «Τοξευτής» και «Ρύτωρ τόξου», δηλαδή αυτός που τεντώνει το τόξο. Επιπλέον, η παραλλαγή «Τοξευτήρ» υπάρχει σε πολλά δημιουργήματα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Ένας βρετανός ανατολιστής, ο Thomas Hyde, έδωσε μία άλλη ονομασία στον τοξότη, τον ονόμασε «Βελοκράτορα».

 6

Ύδρα  Hydra (Hya)

 σα να είχε δει την Ύδρα

στο ουράνιο περιβόλι.

(«Στροφή» στ.11-12, Στροφή (1931), Ποιήματα, σ. 9)

Μυθολογία:

Η Ύδρα ήταν ένα μυθολογικό τέρας με εννέα κεφάλια που ζούσε στην ελώδη περιοχή της Λέρνης (Άργος), γι’ αυτό επονομαζόταν και Λερναία Ύδρα. Η εξόντωσή της αποτελεί τον δεύτερο σημαντικό άθλο που έκανε ο Ηρακλής, ο οποίος, με τη βοήθεια του φίλου του Ιόλαου, νίκησε το τέρας και το βοηθό του Καρκίνο. Απάλλαξε έτσι την περιοχή από τη μολυσματική αρρώστια της ελονοσίας.

Αστρονομία:

Η Ύδρα είναι ο μεγαλύτερος αστερισμός του ουρανού, δεν περιλαμβάνει όμως ιδιαίτερα φωτεινούς αστέρες γι’ αυτό δεν είναι εύκολα ορατός από τη Γη.

Πεφταστέρι

 η φωνή χάθηκε

μα ένα πεφταστέρι

σα να ‘βλεπα για πρώτη φορά ένα πεφταστέρι

και στα χείλια η αρμύρα του κυμάτου.

(«Πέντε ποιήματα του κ. Στράτη Θαλασσινού. 3. Έφηβος», Τετράδιο Γυμνασμάτων. Ποιήματα, σ. 116)

κι όταν πέφτουν στον ορίζοντα τ’ αστέρια

(«Αλληλεγγύη» στ. 15, Ημερολόγιο καταστρώματος Α (1940). Ποιήματα,  σ. 169)

Αστρονομία:

Οι μετεωρίτες, ουράνια σώματα που έλκονται από τη βαρύτητα της Γης, πολλές φορές πέφτουν στην επιφάνειά της, χωρίς να διαλυθούν πλήρως στην ατμόσφαιρα. Ονομάζονται επίσης «πεφταστέρια»  ή «διάττοντες αστέρες», γιατί όταν εισέλθουν στη γήινη ατμόσφαιρα αναφλέγονται και αφήνουν πίσω τους μια γραμμή φωτός. Διαδεδομένη είναι η συνήθεια των ανθρώπων να κάνουν μια ευχή κάθε φορά που βλέπουν ένα πεφταστέρι.

Αστρονομικά όργανα

 Ψάχνει, αστρονομίζεται, γυρεύει.

(«Το ύφος μια μέρας», Στροφή, 1931)

Θεοδόλιχος: Ο θεοδόλιχος είναι όργανο, που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση γωνιών με πολύ μεγάλη ακρίβεια. Οι χρήσεις του δεν περιορίζονται στην αστρονομία (μέτρηση της ζενιθιακής απόστασης, του ύψους ενός αστέρα ή ενός σημείου της ουράνιας σφαίρας, ακριβής ορισμός του μεσημβρινού επιπέδου ενός τόπου, μελέτη των νόμων της φαινόμενης ημερήσιας κίνησης της ουράνιας σφαίρας), αλλά αποδεικνύεται ιδιαίτερα χρήσιμος στη Γεωδαισία (για εργασίες όπως ο τριγωνισμός, η πολυγωνομέτρηση, ο φωτοπροσδιορισμός, οι ταχυμετρικές αποτυπώσεις κλπ), την Τοπογραφία, αλλά και σε τομείς, όπως η τεχνολογία εκτόξευσης πυραύλων και η Μετεωρολογία.

Ο θεοδόλιχος αποτελεί εξέλιξη ενός παλαιότερου οργάνου που χρησιμοποιούταν για ανάλογους σκοπούς, της διόπτρας. Για πρώτη φορά, κατασκευάστηκε ένα τέτοιο μέσο το 1787, ενώ σταδιακά με την πρόοδο της τεχνολογίας η κατασκευή του βελτιώθηκε και οι χρήσεις του επεκτάθηκαν, ακόμα και σε έρευνες του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ.

Το βασικό πλεονέκτημά του είναι η σχετικά απλή δομή και κατασκευή του. Συγκεκριμένα, όλα τα μέρη του είναι μεταλλικά και αποτελείται από δυο δίσκους, οι περιφέρειες των οποίων είναι διαιρεμένες σε μοίρες, πρώτα και δεύτερα λεπτά της μοίρας, τις ειδικές βελόνες για ακριβείς ενδείξεις και μια αστρονομική διόπτρα. Ο κάτω δίσκος (αζιμουθιακός κύκλος) είναι οριζόντιος και πάντα ακίνητος, ενώ ο άλλος (υψομετρικός κύκλος) είναι κατακόρυφος και περιστρέφεται γύρω από έναν οριζόντιο άξονα. Στο κέντρο του δίσκου αυτού στερεώνεται η αστρονομική διόπτρα. Περιστρέφοντας το δίσκο και τη διόπτρα, σκοπεύουμε τα δύο σημεία της γωνίας που θέλουμε να μετρήσουμε.  Η διαφορά των ενδείξεων της βελόνας που συνοδεύει το δίσκο και της βελόνας που συνοδεύει τη διόπτρα, μας δίνει την ακριβή γωνία.

 7

Εξάντας: Ο εξάντας είναι ένα γωνιομετρικό και αστρονομικό όργανο. Αποτελούσε απαραίτητο και αναπόσπαστο εργαλείο της ναυσιπλοΐας στο παρελθόν, καθώς με αυτόν μπορούσαν να μετρήσουν το ύψος ουράνιων σωμάτων (Ήλιος, Σελήνη, Πλανήτες, Αστέρες) και κατακόρυφες ή οριζόντιες γωνίες  επίγειων αντικειμένων.

Τα πρώτα όργανα που χρησιμοποιήθηκαν για την παραπάνω λειτουργία, για τη μέτρηση δηλαδή της γωνίας που σχημάτιζαν τα ουράνια σώματα με τον ορίζοντα, ήταν οι αστρολάβοι, οι οποίοι όμως δεν παρείχαν ακριβείς υπολογισμούς. Πρόδρομος του εξάντα θεωρείται ο οκτάντας (εφεύρεση του 18ου αιώνα), ο οποίος διέφερε στο σχεδιασμό, και συγκεκριμένα ως προς την κλίμακα που χρησιμοποιούταν. Ο εξάντας εφευρέθηκε λίγα χρόνια αργότερα από τον Άγγλο αξιωματικό Τζον Κάμπελ. Ο εξερευνητής Τζέιμς Κουκ εκμεταλλεύτηκε τις δυνατότητες που προσέφερε στο έπακρο, «κατασκευάζοντας» μεθόδους για την εύρεση του ακριβούς γεωγραφικού μήκους και πλάτους ενός πλοίου.

Η λειτουργία του βασίζεται στο φαινόμενο της ανάκλασης, αλλά ειδικότερα στον εξάντα εφαρμόζεται η αρχή της διπλής ανάκλασης, που επιτυγχάνεται με χρήση δύο κατόπτρων. Το ζεύγος, λοιπόν, των κατόπτρων έρχεται στο ίδιο επίπεδο με τον ορίζοντα και ανακλά το είδωλο ενός αστέρα. Αυτός που χειρίζεται το όργανο παρατηρεί μέσα από ένα μικρό τηλεσκόπιο τον ορίζοντα και το είδωλο ταυτόχρονα, βλέποντας μια διπλή εικόνα, το είδωλο του αστέρα στη μια μεριά και τον ορίζοντα στην άλλη, και, με κίνηση της ράβδου που περιλαμβάνει, προσπαθεί να φέρει τις δυο εικόνες στην ίδια ευθεία. Μετρώντας τη γωνία που σχηματίζεται ανάμεσα στον αστέρα και στον ορίζοντα, προσδιορίζει το γεωγραφικό πλάτος του τόπου που βρίσκεται.

Πετροκαλαμήθρα : Η μαγνητική βελόνα, ένα είδος πρωτόγονης πυξίδας, που με αυτήν την ονομασία ήταν γνωστή στους ναυτικούς της Μεσογείου. Ήταν σταθερά στραμμένη προς το Βορρά για να τούς δείχνει τη γωνία πλεύσης. Η λέξη πιθανόν έχει  ιταλική προέλευση (petra calamita) και διαδόθηκε κυρίως στα Επτάνησα την περίοδο της βενετοκρατίας. Στη λογοτεχνία, είναι γνωστή η παρομοίωση «καταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμήθρα» από τον Κρητικό (1833) του Διονυσίου Σολωμού. Η επόμενη χρήση της έννοιας σε ποιητικό κείμενο είναι αυτή που συναντάμε στο ποίημα «Πάνω σε μια χειμωνιάτικη αχτίνα, Γ»  (Τρία κρυφά ποιήματα, 1966), του Σεφέρη:

Οι σύντροφοι μ’ είχαν τρελάνει

Με θεοδόλιχους εξάντες πετροκαλαμήθρες

Και τηλεσκόπια που μεγαλώναν πράγματα

Τηλεσκόπιο: Το τηλεσκόπιο είναι οπτικό όργανο που χρησιμεύει για να παρατηρούμε τα μακρινά αντικείμενα, και κυρίως τα ουράνια σώματα. Συγκεκριμένα, η παρατήρηση μακρινών αντικειμένων γίνεται μέσω της συλλογής ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας. Πρόκειται δηλαδή για μια οπτική διάταξη που μαζεύει και εστιάζει το ορατό φως ή άλλες ακτινοβολίες μη ορατές (υπέρυθρες, ραδιοκύματα, ακτίνες Χ και γ, υπεριώδεις).

Η πατρότητα του όρου αποδίδεται στον μαθηματικό Ιωάννη Δημησιάνο. Εφευρέθηκε στις Κάτω Χώρες στις αρχές του 17ου αιώνα, αλλά έχει υποστηριχθεί ότι ο Γαλιλαίος το εισήγαγε στην αστρονομία. Μαθαίνοντας για την ανακάλυψη, κατασκεύασε ο ίδιος τηλεσκόπιο και πέτυχε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα τριανταπλάσια μεγέθυνση. Είδε, έτσι, όρη στη Σελήνη, φάσεις στην Αφροδίτη, κηλίδες στον Ήλιο,  και ανακάλυψε τους τέσσερις μεγαλύτερους δορυφόρους του Δία.

Το τηλεσκόπιο αποτελείται από δύο φακούς, τον αντικειμενικό και τον προσοφθάλμιο. Ο πρώτος κάμπτει τις ακτίνες που πέφτουν πάνω του από το αντικείμενο και σχηματίζει το είδωλό του στην εστία, ενώ χάρη στον δεύτερο το είδωλο του αντικειμένου μεγαλώνει και παρατηρείται από αυτόν που χειρίζεται τη συσκευή. Το είδωλο παρατηρείται με την χρήση ειδικών φακών προσαρμογής (προσοφθάλμιοι φακοί) ή αποτυπώνεται με τη χρήση φωτογραφικών αισθητήρων.

Διακρίνονται δύο βασικοί τύποι τηλεσκοπίων, τα οπτικά τηλεσκόπια (συλλέγουν και εστιάζουν το φως), τα οποία με τη σειρά τους περιλαμβάνουν τα διοπτρικά, τα κατοπτρικά και τα καταδιοπτρικά τηλεσκόπια, και τα ραδιοτηλεσκόπια (δέχονται ραδιοκύματα που εκπέμπουν διάφορες πηγές στο σύμπαν). Άλλοι τύποι τηλεσκοπίων είναι το τηλεσκόπιο σωματιδίων υψηλής ενέργειας και το τηλεσκόπιο βαρυτικού κύματος.

 ΠΗΓΕΣ:

Ποιήματα Γιώργου Σεφέρη

http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/george_seferis/various.htm

Ο Σεφέρης για νέους αναγνώστες, φιλολογ. επιμ. Ευριπίδης Γαραντούδης-Τάκης Καγιαλής, Ίκαρος 2008

Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών-Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, Βιβλιογραφικός Οδηγός των Ποιημάτων του Γιώργου Σεφέρη, (υπεύθυνος προγράμματος: Ευριπίδης Γαραντούδης. Ερευνήτριες: Δώρα Μέντη-Ολυμπία Ταχοπούλου), Ρέθυμνο 2010, αναρτημένος στη διεύθυνση

http://www.ims.forth.gr/project.php?c=7&l=g&pid=22&d=5 (7.12.2014)

ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΕΣ-ΛΕΞΙΚΑ

Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών του Α.Π.Θ., Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (1998)

http://www.greeklanguage.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/index.html

[Εβίνα Σιστάκου], Συμφραστικός Πίνακας Γιώργου Σεφέρη

www.greek-language.gr/greekLang/literature/tools/concordance/seferis/

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

http://www.astro.noa.gr/AlmanacIAASARS/iaa_today_gr.htm (Ο ουρανός της Αθήνας)

ΠΛΑΝΗΤΑΡΙΟ ΕΥΓΕΝΙΔΟΥ- ΑΣΤΡΟΠΥΛΗ:

1001 λέξεις

http://www.eugenfound.edu.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=node&cnode=27 (Εντυπωσιακές φωτογραφίες: Το νεφέλωμα του Ωρίωνα στο υπέρυθρο)

Περισκόπιο (Επίκαιρα νέα-ανακαλύψεις στην αστρονομία-κοσμολογία)

http://www.eugenfound.edu.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=RESOURCE&cresrc=1376&cnode=47  (Αποστολή στην Αφροδίτη)

Ο άνθρωπος και το σύμπαν:

Στα μονοπάτια των άστρων

http://www.eugenfound.edu.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=51

Αστρογένεση http://www.eugenfound.edu.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=162

Η εξέλιξη των άστρων

http://www.eugenfound.edu.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=164

Η τοπική μας ομάδα

http://www.eugenfound.edu.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=169

ΣΧΕΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Γιώργος Γραμματικάκης, Η κόμη της Βερενίκης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2006

Γιώργος Γραμματικάκης, Ένας αστρολάβος του ουρανού και της ζωής, ΠΕΚ 2012

Στράτος Θεοδοσίου, Αστρονομία, ιστορία, μυθολογία, Δίαυλος 2011

Στράτος Θεοδοσίου-Μάνος Δανέζης, Τα άστρα και οι μύθοι τους. Εισαγωγή στην ουρανογραφία, Δίαυλος 1998

Robert Osserman, Η ποίηση του σύμπαντος,  μτφρ. Γιώργος Κυριακόπουλος Κάτοπτρο 1998

Βασίλης Ξανθόπουλος, Περί αστέρων και συμπάντων, ΠΕΚ 1999

Διονύσης Π. Σιμόπουλος, Η γέννηση των άστρων, Ερευνητές 1996

Χαρίτων Τουμπουλίδης, Ουρανογραφία. Η ιστορία των αστερισμών,  Νέα Σύνορα-Α. Λιβάνης 1993

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

«Άστρα και αστερισμοί. 1 Ο ουρανός του Καλοκαιριού», Η Καθημερινή, Επτά Ημέρες, Κυριακή 23 Ιουνίου 2002, επιμ. αφιερώματος Ηλίας Μαγκλίνης

«Άστρα και αστερισμοί. 2 Ο ουρανός του Φθινοπώρου», Η Καθημερινή, Επτά Ημέρες, Κυριακή 15 Σεπτεμβρίου 2002, επιμ. αφιερώματος Ηλίας Μαγκλίνης

«Άστρα και αστερισμοί. 3 Ο ουρανός του Χειμώνα», Η Καθημερινή, Επτά Ημέρες, Κυριακή 29 Δεκεμβρίου 2002, επιμ. αφιερώματος Ηλίας Μαγκλίνης  http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2002/12/29122002.pdf (10.12.2014)

«Άστρα και αστερισμοί. 4 Ο ουρανός της Άνοιξης», Η Καθημερινή, Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Μαρτίου 2003, επιμ. αφιερώματος Ηλίας Μαγκλίνης http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2003/03/02032003.pdf

4

One Comment

  1. Ο/Η ΜΠΟΥΖΑΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ λέει:

    Εξαιρετική δουλειά. Συγχαρητήρια!

    Και βέβαια το άστρο μας, ο ήλιος:

    Καὶ βλέπεις τὸ φῶς τοῦ ἥλιου καθὼς ἔλεγαν οἱ παλαιοί.
    ΑΓΙΑΝΑΠΑ Α” (από το Ημερολόγιο καταστρώματος Γ’)

Σχολιάστε

Top