Τα δικαιώματα κατά τον Διαφωτισμό

Αν ο παραπάνω τίτλος μοιάζει περισσότερο με τίτλο περιπετειώδους ταινίας δράσης, τότε ίσως αυτό να οφείλεται στις ιδιότητες της ιστορικής πορείας των ανθρώπινων δικαιωμάτων, η οποία είχε παρόμοια χαρακτηριστικά. Οι σκληροί και αιματηροί αγώνες προς υπεράσπιση αυτών των δυνατοτήτων που ξεκίνησαν κατά την περίοδο του Διαφωτισμού σε Ευρώπη και Αμερική, θεμελίωσαν την ισότητα όλων των ανθρώπων απέναντι σε κάθε τύπου ελευθερία, ζωτικό δικαίωμα που μπορεί σήμερα να θεωρείται δεδομένο.

Οι μονάρχες, οι βασιλείς και οι αυτοκράτορες της Ευρώπης του 17ου και 18ου αιώνα ασκούσαν μέχρι τότε απόλυτη εξουσία ή έστω λίγο πιο περιορισμένη όπως στην περίπτωση της Αγγλίας με την Magna Carta Libertatum. Το κίνημα, ωστόσο, του Διαφωτισμού που ξεκίνησε από την Αγγλία και μεταδόθηκε στην Ευρώπη και κορυφώθηκε στη Γαλλία, έμελλε να αποτελέσει καίριο και καταλυτικό παράγοντα στην αφύπνιση των πολιτών και κυρίως της αστικής τάξης και στην ενεργοποίησή τους για την διαμόρφωση μιας τουλάχιστον αξιοπρεπούς διαβίωσης.

Άγγλοι και Γάλλοι Διαφωτιστές κατάφεραν με τις ιδέες και τα έργα τους να επηρεάσουν δραστικά τον τρόπο σκέψης καλλιεργημένων, αλλά και απλών, μετά από ένα στάδιο, ανθρώπων με την κυκλοφορία της Εγκυκλοπαίδειας και εκλαϊκευτικών βιβλίων. Τέτοιοι ήταν ο Τζον Λοκ, ο Ρουσώ, ο Μοντεσκιέ ή ο Βολταίρος. Μπορεί η διακήρυξη ορισμένων ιδεών να αποσκοπούσε και στην υπεράσπιση πολιτικών συμφερόντων, όπως σχετικά με την κατοχή γης ή με την συμμετοχή στην άσκηση της εξουσίας, όμως μέσα απ’ αυτά, μέσα απ’ τις ιδέες και τα βιβλία τους, κατάφεραν να βρουν τα κλειδιά και να τα δώσουν στο λαό για να ξεκλειδώσει πόρτες, μέχρι τότε αδιαπέραστες. Τα δικαιώματα με τα οποία ασχολήθηκαν οι διαφωτιστές είναι κυρίως τα λεγόμενα «φυσικά δικαιώματα», επειδή ακριβώς η μόνη προϋπόθεση για την ύπαρξη και κατοχή τους ήταν η ανθρώπινη φύση. Αυτά είναι τα δικαιώματα της ζωής, της ισότητας απέναντι στον νόμο, της ελευθερίας, της ιδιοκτησίας ακόμα και της κριτικής σκέψης, στην οποία οι Διαφωτιστές έδιναν ιδιαίτερη σημασία.

Οι ιδέες του Διαφωτισμού μεταδόθηκαν στην Ευρώπη και έξω απ’ αυτήν και τριγύριζαν για πολλά χρόνια στο μυαλό του λαού, μέχρις ότου ριζώθηκαν. Ο λαός, λοιπόν, στις περισσότερες περιπτώσεις ζούσε σε άθλιες συνθήκες, κάτω από την εκμετάλλευση και την αλαζονεία των υπεύθυνων ηγεμόνων. Αναμενόμενες ήταν επομένως οι εκρήξεις, από τις οποίες οι δύο πρώτες και σημαντικότερες ήταν η Αμερικανική και η Γαλλική Επανάσταση.

Ακόμα και σήμερα δικαιώματα καταπατώνται καθημερινά με τους πολέμους και τα αυταρχικά καθεστώτα ανά τον κόσμο, ενώ οι αγώνες για αυτά συνεχίζονται. Έτσι, εμείς η νέα γενιά οφείλουμε να γνωρίζουμε τα δικαιώματά μας, να εκτιμάμε την ελευθερία μας και να μοχθούμε για την διατήρησή της.

Ραφαήλ Ζάμπακας