Δεν έχω γνωρίσει κανέναν άνθρωπο που να μισεί τη μουσική ως τώρα (ελπίζω ούτε στο μέλλον). Ακόμα κι οι βαρήκοοι μπορούν να την απολαύσουν, είτε εάν διαθέτουν κοχλιακά εμφυτεύματα ή ακουστικά βαρηκοΐας, είτε την «αισθάνονται» από τις παλμικές της δονήσεις – μέθοδος που αξιοποίησε ο Ludwig van Beethoven, όταν έχασε σταδιακά την ακοή του (χαρακτηριστική σύνθεση είναι το Große Fuge, Op.133).
Στο διάστημα όμως, δεν μπορούμε να ακούσουμε κανέναν ηχο. Ακόμα κι αν ήμασταν παρατηρητές μιας έκρηξης υπερκαινοφανούς αστέρα, δεν θα ακούγαμε απολύτως τίποτε…
Ήχος είναι η αίσθηση των μεταβολών της πυκνότητας της ατμοσφαιρικής πίεσης με την διάδοση των ηχητικών κυμάτων που παράγονται απο τις ταλαντώσεις των μορίων του αέρα, οι οποίες αντιστοίχως προκύπτουν από τη μηχανική ταλάντωση ενός σώματος που το θέτει εκτός της θέσεως ισορροπίας. Η αίσθηση αυτή συλλαμβάνεται με τη διέγερση των αισθητηρίων οργάνων τής ακοής που λειτουργούν ως αποδέκτες των ηχητικών πληροφοριών κι ως διαβιβαστές μέσω του νευρικού συστήματος στον εγκέφαλο.
Ωστόσο, στην περίπτωση των ηχητικών κυμάτων, για τη διάδοση αυτής της διαταραχής απαιτείται ένα υλικό ελαστικό μέσο (ελαστική σύζευξη στοιχειωδών δομικών μονάδων, λ.χ. νερό, αέρας, μέταλλο). Συνεπώς, γίνεται αντιληπτό ότι δεν είναι δυνατή η διάδοση των ηχητικων κυμάτων στο κενό του διαστήματος, το οποίο απαρτίζεται από ελάχιστα και σε τεράστιες αποστάσεις άτομα και μόρια – κατά μέσον όρο 10 άτομα υδρογόνου ανά κυβικό μέτρο.
Παρ’ όλα αυτά, έχουμε καταφέρει να «ακούσουμε» τους ήχους πλανητών του ηλιακού συστήματος, του Ήλιου, της Ηλιόσφαιρας (συμμετρική και σφαιρική περιοχή στο διαστρικό μέσο, η οποία κυριαρχείται από τη ροή του ηλιακού ανέμου) εκπομπές των αστέρων νετρονίων και άλλων ουράνιων σωμάτων, συμπεριλαμβανομένης και της Γης.
Εδώ, ελπίζω να έχει γίνει σαφές πως δεν πρόκειται για άμεσες ηχητικές ηχογραφήσεις των ουράνιων σωμάτων, αλλα για τη μετατροπή των ραδιοκυμάτων που εκπέμπονται από τις αλληλεπιδράσεις με το μαγνητικό πεδίο του αντίστοιχου ουράνιου σώματος, φορτισμένων σωματιδίων μεταφερόμενα από τον ηλιακό άνεμο, ιονόσφαιρα και πλανητική μαγνητόσφαιρα, σε ηχητικά κύματα. Με παρόμοιο τρόπο δημιουργείται το Βόρειο Σέλας. Ηλεκτρόνια υψηλής ενέργειας, παγιδευμένα από το γεωμαγνητικό πεδίο, κινούνται ελικοειδώς κατά μήκος των δυναμικών γραμμών και πλησιάζουν την ανώτερη ατμόσφαιρα της Γης, όπου συγκρούονται με άτομα και μόρια αζώτου και οξυγόνου και τα διεγείρουν ενεργειακά. Τα διεγερμένα άτομα και μόρια, για να επανέλθουν στην αρχική σταθερότερη κατάσταση ενεργειακής ισορροπίας, εκπέμπουν την περίσσεια ενέργεια υπό τη μορφή ορατής ακτινοβολίας. Η διαδικασία μετατροπής της πληροφορίας σε ήχο ονομάζεται «ηχοποίηση».
https://www.youtube.com/watch?v=IQL53eQ0cNA
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως αυτός ο ήχος που μετατρέπεται από την εκπομπή ακτινοβολίας των πλανητών διαφέρει και είναι χαρακτηριστικός για τον καθένα. Αυτό συμβαίνει, λόγω διαφορετικής ποσότητας φορτισμένων σωματιδίων, και λόγω του ότι ορισμένοι πλανήτες έχουν ισχυρότερο πλανητικό μαγνητικο πεδίο από κάποιους άλλους.
https://soundcloud.com/nasa/juno-crossing-jupiters-bow-shock
Μεγάλο ενδιαφέρον προκαλεί και η ηχοποίηση των δεδομένων που αντλούμε από τους ταχύτατα περιστρεφόμενους αστέρες νετρονίων (pulsars). Οι αστέρες αυτοί που βρίσκονται στο τελικό στάδιο της εξέλιξής τους, έχουν εξαιρετικά μεγάλη μάζα και ισχυρό μαγνητικό πεδίο, κι εκπέμπουν έναν παλμό σε κάθε τους περιστροφή. Οι παλμοί συλλέγονται από τα ραδιοτηλεσκόπια στη Γη. Η περίοδος περιστροφής τους κυμαίνεται σε κάθε άστρο από 1.4 ms – 30s με απόλυτη ακρίβεια, λειτουργώντας ως τα ακριβέστερα ρολόγια στην φύση! Εξαιτίας της διαφορετικής περιόδου περιστροφής, έχουμε στη διάθεσή μας ένα τεράστιο εύρος ακουστικών συχνοτήτων.
Επιπλέον, αξίζει να αναφερθεί η χρήση της ηχοποίησης αστρονομικών δεδομένων στην τέχνη. Η ιδέα αυτή προέρχεται από τους Πυθαγορείους φιλοσόφους, με την ιδέα της «Αρμονίας των Σφαιρών» κατά τον 6ο αιώνα π. Χ. Σύμφωνα με αυτήν την ιδέα, τα ουράνια σώματα παράγουν ήχο εξαιτίας της παροδική τους κίνησης. Οι Πυθαγόρειοι, με τη μελέτη του τονικου ύψους των παραγόμενων από μουσικά όργανα ήχων, συμπέραναν πως η μουσική συνιστά μαθηματική επιστήμη! Χάρη στις διαστημικές αποστολές Voyager 2, New Horizons, Cassini, Galileo (κι ορισμένοι ακόμα διαστημικοί καθετήρες) μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μια ακόμα αίσθηση πέρα από την όραση, για να μελετήσουμε και να θαυμάσουμε το μυστήριο του διαστήματος με την εφαρμογή της επιστημονικής γνώσης και με συλλογικό πνεύμα για την επίτευξη αυτού του φιλόδοξου -αν και φαινομενικά ακατόρθωτου- εγχειρήματος.
Πηγές:
https://www.nasa.gov/vision/universe/features/halloween_sounds.html
https://www.thoughtco.com/is-there-such-a-thing-as-a-planet-sound-3073443
https://earthsky.org/space/video-for-your-ears-what-do-planets-sound-like
https://www.amna.gr/freepress/article/333742/O-chos-tou-Diastimatos-Astronomia-kai-Mousiki
http://www.jb.man.ac.uk/research/pulsar/Education/Sounds/
http://www.radiosky.com/rspplsr.html
Κ Ο Σ Μ Ο Σ
Μια πολύ κατανοητή ερμηνεία ενός πολυσύνθετου φαινομένου!