- Η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή της Αγίας ενδόξου Μεγαλομάρτυρος Αναστασίας της Φαρμακολύτριας, κτισμένη στη νότια πλαγιά του «Μεγάλου Βουνού» στα αριστερά του δρόμου που οδηγεί από την Θεσσαλονίκη προς τον Πολύγυρο – Αρναία – Άγιον Όρος, ανάγει την ίδρυση της στα τέλη του 9ου αιώνα και την εποχή της δυναστείας των Μακεδόνων.
- Ο Ιεροδιάκονος Μελχισεδέκ Μακρής (1909) δέχεται ότι το Μοναστήρι το ίδρυσε η Θεοφανώ, η πρώτη γυναίκα του Λέοντα ΣΤ του Σοφού, η οποία και το προίκισε με πολλές δωρεές και κτήματα, μεγαλύτερη δε ευεργεσία ήταν η Τίμια Κάρα της Αγίας Αναστασίας, μέρος από το δεξί πόδι της Αγίας, όπως και ο Σταυρός με μέρος από το Τίμιο Ξύλο. Επίσης, υπήρχε το σκήπτρο του Αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ του Σοφού, το οποίο, μαζί με χρυσόβουλα και αλλά τιμαλφή, καταστράφηκαν κατά το ολοκαύτωμα της Ιεράς Μονής, τον Ιούνιο του 1821.
- Ιστορικές μαρτυρίες για την πρώτη περίοδο της Ιεράς Μονής δεν υπάρχουν, υπάρχει, όμως, ισχυρή παράδοση και πεποίθηση ότι η πρώτη κτήτωρ ήταν η Αγία Θεοφανώ. Η Βασίλισσα Θεοφανώ τιμάται από την εκκλησία και ανακηρύχθηκε Αγία, τιμάται δε η μνήμη της την ημέρα της κοιμήσεως της (16 Δεκεμβρίου).
- Μετά το ολοκαύτωμα του 1821, οπότε και σφαγιάστηκαν ο Ηγούμενος Μακάριος, οι Πατέρες και τα γυναικόπαιδα, η Μονή καταστράφηκε παντελώς και οι πατέρες που ήρθαν από τα Μετόχια να αναστήσουν την Ιερά Μονή φιλοτέχνησαν μεγάλη εικόνα της Αγίας Θεοφανούς, την οποία τοποθέτησαν στο τέμπλο του Καθολικού, δίπλα από την εικόνα της Αγίας Αναστασίας. Στην εικόνα, η Αγία κρατεί στο δεξί της χέρι το Μοναστήρι και στο αριστερό το βασιλικό σκήπτρο, γι’ αυτό και αναφέρεται στο άνω μέρος της εικόνας ως κτήτωρ της Ιεράς Μονής.
- Η Εκκλησιαστική Σχολή της Αγίας Αναστασίας ήταν μία πολυλειτουργική σχολή, η οποία πρόσφερε πολλά στην ελληνική κοινωνία και στην Εκκλησία. Μέσα σε έναν χώρο λειτουργικό και καλαίσθητο και σε ένα ευρύτερο περιβάλλον με τη Μονή, οι μαθητές, που ήταν οικότροφοι και καταγόμενοι από όλη την Ελλάδα (κυρίως Χαλκιδική και Μακεδονία), ετοιμάζονταν βιωματικά, κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο, για τη μελλοντική τους προσφορά, διδασκόμενοι από κορυφαίους καθηγητές, από τους οποίους αρκετοί προήχθησαν στις Θεολογικές Σχολές της Θεσσαλονίκης και των Αθηνών.
Τα ιερά λείψανα
- Στην Ιερά μας Μονή ανήκουν η τίμια Κάρα της Αγίας και μέρος από το δεξιό πόδι της, τα οποία και εκλάπησαν το Πάσχα του 2012 από το σημείο που φυλάσσονταν. Απέμεινε ένα μικρό τεμάχιο λειψάνου της. Στο δεξιό κλίτος του Καθολικού της Ιερής Μονής, βρίσκεται η ιερή Λάρνακα, με άφθαρτο το ιερό σκήνωμα του Αγίου Θεωνά. Από το 1541 ο σεπτός Ιεράρχης αναπαύεται στον τόπο που τόσο αγάπησε. Στο Καθολικό της Ιεράς Μονής, φυλάσσονται οι κάρες των τριών Οσιομαρτύρων, Αγίου Ιακώβου του Γέροντα, Ιακώβου του Διακόνου και Διονυσίου του Μοναχού. Επίσης, στο Καθολικό της Ιεράς Μονής, φυλάσσεται και τίθεται προς προσκύνηση τεμάχιο του Ιερού Λειψάνου του Αγίου Αποστόλου Ανδρέα.
(Οι φωτογραφίες είναι από το διαδίκτυο)
